۱-۱-۱۶ دامنه

۱-۱-۱-۱۶ ”مبحث شانزدهم - تأسیسات بهداشتی“ الزامات حداقل را که رعایت آنها مشمول الزامات قانونی است در تأسیسات زیر که در داخل ساختمان نصب می‌شود مقرر می‌دارد:

الف) لوازم بهداشتی

ب) لوله‌کشی و ذخیره سازی آب مصرفی

پ) لوله‌کشی فاضلاب بهداشتی

ت) لوله‌کشی هواکش فاضلاب

ث) لوله‌کشی آب باران

۲-۱-۱-۱۶ طراحی، نظارت انتخاب مصالح و اجرای کار تأسیساتی که در (۱۶-۱-۱-۱) مقرر شده باید طبق الزامات مندرج در این مبحث انجام شود.

۳-۱-۱-۱۶ احکام این مبحث از مقررات ملی ساختمان باید تأسیسات مندرج در (۱۶-۱-۱-۱) را با اهداف ایمنی بهداشت، آسایش بهره‌دهی مناسب و صرفه اقتصادی کنترل کند.

۴-۱-۱-۱۶ احکام قانونی در مدارک زیر بر الزامات مقرر شده در مبحث شانزدهم حاکم می‌باشد:

الف) قانون نظام مهندسی و کنترل ساختمان و آئین‌نامه‌های اجرایی آن

ب) مبحث دوم - نظامات اداری

۵-۱-۱-۱۶ در طراحی اجرا و کنترل لوله‌کشی تأسیسات بهداشتی ساختمان‌های ویژه و حیاتی بر اساس گروه‌بندی ساختمان‌ها در مبحث بیست و یکم باید علاوه بر الزامات این مبحث الزامات مندرج در ”مبحث بیست و یکم“ از مقررات ملی ساختمان نیز رعایت شود.

۶-۱-۱-۱۶ طراحی اجرا و کنترل لوله‌کشی گاز طبیعی ساختمان باید با رعایت الزامات مندرج در ”مبحث هفدهم“ از مقررات ملی ساختمان انجام شود.

۷-۱-۱-۱۶ طراحی، اجرا و کنترل تأسیسات آتش‌نشانی ساختمان باید با رعایت الزامات مندرج در ”مبحث سوم“ از مقررات ملی ساختمان انجام شود.

8-1-1-16 طراحی اجرا و کنترل دستگاه‌های تولید آب گرم مصرفی باید با رعایت الزامات مندرج در ”مبحث چهاردهم“ از مقررات ملی ساختمان انجام شود.

۹-۱-۱-۱۶ احکام این فصل از مقررات به الزامات آن قسمت از اجرای کار و نصب تأسیسات بهداشتی اختصاص دارد که در فصل‌های دیگر نیامده است.

۲-۱-۱۶ استانداردها

۱-۲-۱-۱۶ آن قسمت از استانداردهایی که در این مبحث به آنها ارجاع شده است، باید جزئی از این مبحث تلقی شود. در هر مقطع زمانی آخرین نسخه استانداردهای مورد نظر باید ملاک عمل قرار گیرد.

۲-۲-۱-۱۶ اگر بین مطالب این استانداردها با احکامی از متن این مبحث مغایرتی مشاهده شود. احکام این مبحث باید ملاک عمل قرار گیرد.

۳-۱-۱۶ راهبری و نگهداری

۱-۳-۱-۱۶ راهبری و نگهداری تأسیسات بهداشتی ساختمان باید با رعایت الزامات مقرر در ”مبحث بیست و دوم“ مقررات ملی ساختمان انجام شود.

۴-۱-۱۶ تخریب

۱-۴-۱-۱۶ پیش از اقدام به تخریب هر ساختمانی که به شبکه آب یا فاضلاب شهری اتصال دارد موضوع تخریب باید قبلاً به سازمان آن شبکه شهری اطلاع داده شود.

2-4-1-16 پیش از آن که اتصال لوله‌کشی آب یا فاضلاب ساختمان از شبکه آب با فاضلاب شهری به کلی جدا شود و کنتورها برداشته شود نباید اجازه تخریب صادر گردد.

۵-۱-۱۶ مصالح

۱-۵-۱-۱۶ مصالحی که در تأسیسات بهداشتی ساختمان به کار میرود باید طبق استانداردها و مشخصات فنی مندرج در این مبحث و مورد تأیید باشد.

۲-۵-۱-۱۶ استفاده از مصالحی که در این مبحث برای تأسیسات بهداشتی مقرر شده است. نباید مانع استفاده از مصالح مورد تأیید دیگر شود.

۳-۵-۱-۱۶ ناظر ساختمان میتواند در موارد ضروری مصالح مشابه را تأیید کند، به شرط آن که مصالح جانشین از نظر کیفیت کارآیی، بهداشتی دوام و ایمنی هم ارز مصالحی باشد که در این مبحث از مقررات مقرر شده است.

۴-۵-۱-۱۶ مصالحی که در تأسیسات بهداشتی ساختمان به کار می‌رود باید در برابر شعله‌ور شدن مقاوم باشد.

۵-۵-۱-۱۶ استفاده از مصالح کار کرده یا معیوب مجاز نیست.

۶-۵-۱-۱۶ روی هر طول لوله، هر قطعه از فیتینگ‌های لوله‌کشی و هر یک از لوازم بهداشتی باید نام یا مارک سازنده به طور برجسته یا مهر پاک نشدنی نقش شده باشد.

۷-۵-۱-۱۶ مصالحی که در تأسیسات بهداشتی ساختمان به کار می‌رود باید طبق دستورالعملی نصب شود که در استاندارد هر یک داده شده است.

الف) در صورتی که استاندارد مورد نظر فاقد دستورالعمل نصب باشد نصب هر یک از مصالح باید با رعایت راهنمای کارخانه سازنده صورت گیرد.

ب ) در صورتی که دستورالعمل استاندارد یا توصیه‌های کارخانه سازنده هر یک از مصالح با الزامات مندرج در این مبحث از مقررات ملی ساختمان مطابقت نداشته باشد، الزاماتی که سخت‌گیرانه‌تر است باید ملاک عمل قرار گیرد.

۸-۵-۱-۱۶ لوله فیتینگ شیرهای قطع و وصل و دیگر اجزای لوله‌کشی که در لوله‌کشی آب مصرفی ساختمان به کار می‌رود باید گواهی مراجع صلاحیت‌دار بهداشتی را برای استفاده در توزیع آب آشامیدنی داشته باشند.

۹-۵-۱-۱۶ ناظر ساختمان باید از مالک ساختمان یا مجری تأسیسات بهداشتی مدارک فنی کافی درباره کیفیت فنی و آزمایش هر قلم از مصالح را طلب کند و نسبت به مناسب بودن آن برای کار مورد نظر اطمینان یابد هزینه لازم برای آزمایش کیفیت و تهیه مدارک فنی لازم به عهده مالک ساختمان است.

الف) هر یک از اجزای لوله‌کشی لوازم بهداشتی شیرهای برداشت آب و دستگاه‌هایی که در تأسیسات بهداشتی ساختمان به کار میرود باید از یک موسسه معتبر گواهی آزمایش و مطابقت آن با استانداردی که بر طبق آن ساخته شده است، داشته باشد.

(۱) موسسه گواهی کننده باید مدارک مربوط به روند آزمایش را نگهداری کند.

(۲) مدارک باید شامل جزئیات لازم برای مطابقت آن با الزامات مندرج در استاندارد مربوط و در مورد آزمایش هر قطعه یا دستگاه باشد.

ب) موسسه گواهی کننده باید شخصیت حقوقی داشته باشد و دارای صلاحیت لازم برای آزمایش مورد نظر باشد.

(۱) مؤسسه گواهی کننده باید به ابزار و تجهیزات لازم برای آزمایش مورد نظر مجهز باشد.

(۲) مؤسسه گواهی کننده باید نیروی انسانی کار آزموده و با تجربه که برای انجام عملیات آزمایش و ارزیابی آن آموزش دیده باشند در استخدام داشته باشد.

۶-۱-۱۶ مدارک فنی

۱-۶-۱-۱۶ نقشه‌ها و مشخصات فنی که برای تأیید ارائه می‌شود، باید شامل پلان‌ها و دیاگرام‌ها و جزئیات لازم باشد که در آنها قطر و مشخصات لوله‌ها جهت جریان سیال در لوله‌ها، شیب‌بندی لازم و محل لوازم بهداشتی و دیگر متعلقات لوله‌کشی توزیع آب سرد و گرم مصرفی فاضلاب هواکش فاضلاب و آب باران نشان داده شده باشد.

الف) نقشه‌ها باید شامل پلان محوطه اختصاصی باشد که در آن محل اتصال شبکه آب شهری و شبکه فاضلاب شهری به لوله‌کشی ساختمان مشخص شده باشد.
ب ) صورتی که در محل ساختمان شبکه آب شهری یا شبکه فاضلاب شهری وجود نداشته باشد. باید در نقشه‌های محوطه محل و چگونگی دریافت آب مصرفی و دفع فاضلاب ساختمان مشخص شود.

7-1-16 فضای نصب لوازم بهداشتی

۱-۷-۱-۱۶ فضای نصب توالت دستشویی دوش سینک و دیگر لوازم بهداشتی باید روشنائی و تعویض هوا داشته باشد.

الف) روشنایی این فضاها باید طبق الزامات ”مبحث سیزدهم - طرح و اجرای تأسیسات برقی ساختمان‌ها“ تأمین شود.

ب) تعویض هوای این فضاها باید طبق الزامات ”مبحث چهاردهم - تأسیسات مکانیکی“ ساختمان انجام شود.

۲-۷-۱-۱۶ لوازم بهداشتی و لوله‌کشی‌های مربوط به آنها باید طوری استقرار یابند و نصب شوند که مانع باز و بسته شدن عادی پنجره‌ها و درها نشوند.

۳-۷-۱-۱۶ سطوح داخلی کف و دیوارهای فضایی که در آن توالت نصب می‌شود، باید صاف قابل شستشو و غیر قابل نفوذ آب باشد.

۴-۷-۱-۱۶ هر توالت که در ساختمان‌های عمومی برای استفاده مراجعان یا کارکنان نصب می‌شود باید با دیوار یا تیغه و در، به صورت اتاقک خصوصی از فضاهای مجاور جدا شود.

الف) در یک گروه بهداشتی با یک توالت که برای استفاده یک نفر پیش‌بینی شده است و در آن قفل می‌شود پیش‌بینی دیوار تیغه و در جداکننده برای توالت ضروری نیست.

۸-۱-۱۶ حفاظت لوله‌کشی

۱-۸-۱-۱۶ لوله‌هایی که از زیر یا داخل پی یا دیوار باربر ساختمان عبور می‌کنند، باید در برابر شکسته شدن بر اثر بار وارده حفاظت شوند در این حالت لوله باید در داخل غلاف فلزی قرار گیرد. یا از زیر طاقی ساخته شده با مصالح ساختمانی مقاوم بگذرد قطر غلاف لوله در داخل بی باید دست کم دو اندازه از قطر لوله بزرگ‌تر باشد.

۲-۸-۱-۱۶ اگر لوله از داخل محیط یا مصالح خورنده‌ای که ممکن است بر سطح خارجی لوله اثر خوردگی داشته باشد عبور کند باید سطح خارجی لوله با اندود یا روکش مقاوم در برابر خوردگی حفاظت شود.

الف) اندود یا روکش نباید مانع حرکت ناشی از انقباض و انبساط لوله شود.

۳-۸-۱-۱۶ هر نوع لوله‌کشی در تأسیسات بهداشتی باید به ترتیبی نصب شود که فشارهای وارد بر آن بیش از آنچه در ساخت لوله پیش‌بینی شده نباشد عبور لوله از دیوارها، تیغه‌ها، سقف و کف باید از داخل غلاف لوله صورت گیرد.

الف) فاصله بین سطح خارجی لوله و سطح داخلی غلاف باید با مواد قابل انعطاف پر شود.

ب) در صورتی که غلاف در جدار آتش نصب می‌شود موادی که برای پر کردن فاصله به کار می‌رود. باید همان مقاومتی را داشته باشد که برای جدار آتش تعیین شده است.

۴-۸-۱-۱۶ اطراف لوله هواکش فاضلاب که از بام عبور می‌کند باید به کمک مصالح آب بند مانند ورق سربی ورق فولادی گالوانیزه ورق آلومینیومی ورق مسی و ورق پلاستیکی در برابر نفوذ رطوبت و آب کاملا آب بند شود.

۵-۸-۱-۱۶ آن قسمت از لوله‌کشی آب مصرفی فاضلاب یا آب باران که در خارج از ساختمان و زیر کف و در داخل زمین نصب می‌شود باید با توجه به دمای هوای محل استقرار ساختمان زیر خط تراز یخبندان و عمق مناسب قرار گیرد.

الف) لوله‌های آب مصرفی فاضلاب یا آب باران در داخل دیوارهای خارجی ساختمان یا هر جای دیگری که در معرض یخ زدن قرار می‌گیرند باید با پوشش عایق یا گرم کردن لوله در برابر یخ زدن حفاظت شوند.

۶-۸-۱-۱۶ اجزای لوله‌کشی که در محوطه پارکینگ گاراژ یا فضاهای مشابه دیگر که ممکن است در معرض ضربات فیزیکی قرار گیرند نصب می‌شوند یا باید توکار باشند و یا با روش‌های مناسب دیگری حفاظت شوند.

۹-۱-۱۶ حفاظت اجزای ساختمان

۱-۹-۱-۱۶ اجرای کار و نصب تأسیسات بهداشتی باید با رعایت پایداری و مقاومت سازه‌ای ساختمان انجام گیرد و مراقبت شود که در جریان اجرای تأسیسات و بهره برداری از لوازم بهداشتی هیچ آسیبی به دیوارها و دیگر اجزای ساختمان وارد نشود.

۲-۹-۱-۱۶ هیچ یک از لوله‌کشی‌ها و دیگر اجزای تأسیسات بهداشتی جز کفشوی یا حوضچه و پمپ تخلیه آب کف چاه آسانسور نباید در داخل چاه آسانسور یا ماشین خانه آن نصب شود.

الف) تخلیه این کفشوی (یا حوضچه) به شبکه لوله‌کشی فاضلاب بهداشتی ساختمان باید با اتصال غیرمستقیم باشد.

۳-۹-۱-۱۶ هر قسمت از اجزای ساختمان، کف، دیوارها تیغه‌ها و سقف که در جریان نصب یا تعمیر تأسیسات بهداشتی آسیب ببیند تخریب شود و یا جابجا شود پس از اتمام کارهای تأسیساتی باید بازسازی شود و به صورت پیش‌بینی شده برای آن قسمت و در وضعیت ایمن درآید.

۴-۹-۱-۱۶ بریدن شکافتن یا سوراخ کردن اجزای سازه ساختمان برای عبور لوله مجاز نیست مگر آن که در طراحی سازه ساختمان پیش‌بینی شده باشد.

الف) عبور لوله از دیوار تیغه سقف و کف بین دو طبقه فضاهای ساختمان باید از داخل غلاف صورت گیرد.

ب) در صورت عبور لوله از دیوار سقف و کف فضاها که برای مقاومت معینی در برابر آتش طراحی شده باشد، فاصله بین سطح خارجی لوله و سطح داخلی غلاف باید با موادی به همان اندازه مقاوم در برابر آتش پر شود.

پ) کلیه بازشوهای روی جدارهای خارجی ساختمان که برای نصب تأسیسات بهداشتی ایجاد شده است پس از پایان کار باید با استفاده از مصالح مناسب پوشانده و کاملا آب بند شود.

۵-۹-۱-۱۶ معبرهایی که برای لوله‌گذاری در مجاورت پی ساختمان حفر می‌شود نباید زیر خط ۴۵ درجه‌ای که از سطح باربر پی رسم شده باشد، قرار گیرد.

۶-۹-۱-۱۶ اگر لوله انشعاب آب یا فاضلاب شهر از زیر کف وارد ساختمان شود باید اطراف آن با مصالح ساختمانی مناسب طوری پوشانده شود که از ورود موش و دیگر جوندگان به داخل ساختمان جلوگیری شود.

۷-۹-۱-۱۶ شبکه‌هایی که روی دهانه‌های خروج و تخلیه آب فاضلاب و آب باران در داخل یا خارج ساختمان روی کف نصب می‌شوند (از جمله شبکه روی کفشوهای آب باران سطح بام یا محوطه) نباید سوراخ‌هایی با قطر یا پهنای بزرگتر از ۱۲ میلی‌متر داشته باشند.

۱۰-۱-۱۶ بازرسی و آزمایش

۱-۱۰-۱-۱۶ بازرسی و آزمایش و صدور تأییدیه هر قسمت از تأسیسات بهداشتی باید پیش از آن که آن قسمت با مصالح ساختمانی پوشانده شود، انجام شود.

الف) بازرسی و آزمایش قسمتی از لوله‌کشی که در زیر سطح تراز زمین نصب می‌شود باید پس از ساخت کانال‌ها و ترنج‌ها و نصب لوله در آنها و پیش از پوشش این کانال‌ها و ترنج‌ها انجام شود.

۲-۱۰-۱-۱۶ روش‌های آزمایش لوله‌کشی توزیع آب مصرفی لوله‌کشی فاضلاب بهداشتی لوله‌کشی هواکش فاضلاب و لوله‌کشی آب باران باید با رعایت الزاماتی باشد که در هر یک از فصل‌های این مبحث مقرر شده است.

الف) آزمایش نهایی باید پس از انجام کامل لوله‌کشی و نصب دستگاه‌ها و در زمانی صورت گیرد که ساختمان و تأسیسات آن کامل و آماده بهره‌برداری باشد.

ب) دستگاه‌ها لوازم ابزار و نیروی انسانی مورد نیاز برای آزمایش باید توسط مالک ساختمان یا نماینده قانونی او فراهم شود.

پ) در صورتی که تمام یا قسمتی از تأسیسات بهداشتی با الزامات مندرج در این مبحث از مقررات مطابقت نداشته باشد باید برای رفع نقص و تصحیح آن اقدام شود و روند بازرسی و آزمایش تکرار شود.

۳-۱۰-۱-۱۶ در پایان عملیات تهیه و نصب تأسیسات بهداشتی ساختمان باید از طرف ناظر ساختمان بازرسی نهایی صورت گیرد و پیش از صدور گواهی تأیید کل کار همه مواردی که با الزامات مندرج در این مبحث از مقررات مغایرت دارد صورت برداری و تصحیح شود.

الف) هم زمان با پایان عملیات تهیه و نصب تأسیسات بهداشتی ساختمان و پیش از صدور گواهی تأیید کل کار باید دفترچه دستورالعمل راهبری و نگهداری تأسیسات بهداشتی نصب شده در ساختمان با همکاری مشترک طراح و مجری ساختمان تهیه و به تأیید ناظر ساختمان برسد.

ب) در صورت مطابقت تأسیسات نصب شده با الزامات مندرج در این مبحث از مقررات باید از طرف ناظر ساختمان گواهی تأیید صادر شود.

۱۱-۱-۱۶ تعاریف

۱-۱۱-۱-۱۶ تعاریف واژه‌ها و عبارت‌های فنی که در این مبحث به کار رفته است باید با مفاهیمی که در پی آمده دریافت شود واژه‌های فنی رایج که در این فصل تعریف نشده است. باید به همان معنای معمول و متداول به کار رود.

آب آشامیدنی

آبی که از مواد خارجی به مقداری که سبب بیماری شود یا اثر زیان آور بیولوژیک داشته باشد، پاک باشد و از نظر خصوصیات فیزیکی شیمیایی و میکروبیولوژیکی با استاندارد ملی ایران شماره‌های ۱۰۱۱ و ۱۰۵۳ مطابقت داشته باشد.

آب سرد مصرفی

در این کتاب هر جا عبارت آب سرد مصرفی ذکر شده منظور آب آشامیدنی می‌باشد.

آب خاکستری

آب غیر آشامیدنی تحصیل شده از فاضلاب خروجی از دستشویی وان زیردوشی، لگن یا ماشین رختشویی که منحصراً برای شستشوی توالت‌ها و یورینال‌ها و آبیاری زیر سطحی ممکن است. مورد استفاده دوباره قرار گیرد.

آب غیر آشامیدنی

آبی که با استانداردهای آب آشامیدنی مطابقت نداشته باشد.

آب گرم مصرفی

آبی که از نظر بهداشتی معادل آب آشامیدنی باشد ولی دمای آن بیش از ۴۳ درجه سلسیوس باشد.

آب گرم کن

هر دستگاهی که آب سرد مصرفی را گرم کند و آن را به شبکه توزیع آب گرم مصرفی بفرستد.

آلودگی ظاهری

آلودگی آب در حدی که کیفیت آن از نظر سلامتی غیر بهداشتی نباشد ولی خصوصیات ظاهری آن مانند رنگ طعم بو و غیره در حدی باشد که نتوان آن را به عنوان آب آشامیدنی مناسب دانست.

آلودگی غیر بهداشتی

وارد شدن مواد زیان آور در لوله‌کشی توزیع آب آشامیدنی که ممکن است آن را سمی کند یا موجب انتشار بیماری شود و از این طریق برای سلامتی عمومی خطر جدی ایجاد نماید.

آویز

آویز وسیله‌ای است برای آویختن لوله از یک نقطه ثابت و نگه داشتن آن در ارتفاع پیش‌بینی شده با امکان حرکت محدود طولی و عرضی.

اتصال برگشت جریان

ترتیبی از اتصال در لوله‌کشی آبرسانی که ممکن است در آن محل برگشت جریان روی دهد.

اتصال فشاری

هر نوع اتصال که به کمک یک واشر یا خمیر آب‌بندی صورت گیرد و در آن دهانه‌ی یک لوله یا فیتینگ به داخل لوله یا فیتینگ دیگر وارد و فشرده شود.

اتصال غیر مستقیم فاضلاب

لوله فاضلاب خروجی از لوازم بهداشتی و مصرف‌کننده‌های دیگر که مستقیماً به لوله فاضلاب بهداشتی ساختمان متصل نمی‌شود. فاضلاب از این لوله با فاصله هوایی به داخل یک سیفون، یکی از لوازم بهداشتی یا هر دریافت کننده فاضلاب مانند ترنج روی کف یا کف شوی می‌ریزد.

اتصال قابل انبساط

هر نوع اتصال به صورت قطعه انبساط حلقه انبساط خم یا دو خم با لوله‌ی برگشت که انقباض و انبساط لوله را امکان‌پذیر سازد.

اتصال قابل انعطاف

هر نوع اتصال بین دو لوله که به یکی از آنها امکان خم شدن یا حرکت بدهد، در حالی که لوله‌ی دیگر بدون خم شدن و حرکت باقی بماند.

اتصال لحیمی بدون سرب

اتصالی که در آن مقدار سرب در مقتول لحیم‌کاری و در تنه کار بیش از ۰٫۲ درصد نباشد.

اتصال مستقیم

در لوله‌کشی توزیع آب هر اتصال فیزیکی بین دو شبکه لوله‌کشی جداگانه که یکی از این دو شبکه لوله‌کشی توزیع آب آشامیدنی و دیگری لوله‌کشی آب بخار گاز محلول‌های شیمیایی یا هر سیال دیگر نامطمئن از نظر بهداشتی و ایمنی باشد و این اتصال فیزیکی بر اثر اختلاف فشار موجب جریان سیال از یک شبکه به شبکه دیگر شود.

اتصال مکانیکی

اتصال لوله به لوله لوله به فیتینگ فیتینگ به فیتینگ به روشی غیر از اتصال‌های دنده‌ای سرب و كنف واشر و خمیر لحیمی جوشی یا سیمانی اتصالی که در آن قطعات در امتداد محور به هم فشرده می‌شوند.

بار وارده

برآیند نیروهای وارد بر تکیه گاه میباشد و شامل وزن لوله سیال داخل آن فیتینگ‌ها، شیرها عایق و نیز کلیه نیروهایی که بر اثر انقباض و انبساط فشارهای استاتیکی و دینامیکی باد برف یا يخبندان و غیره به تکیه‌گاه وارد می‌شود.

برگشت جریان

برگشت جریان آب مایعات مواد یا محلول‌های دیگر به داخل شبکه‌ی لوله‌کشی توزیع آب آشامیدنی از هر شبکه‌ی لوله‌کشی یا منبع دیگر.

بست

وسیله‌ی دائمی که لوله را می‌گیرد و در حالت یا موقعیت معینی نگه می‌دارد.

پایه

وسیله‌ای که بار وارده یک لوله قائم را از انتهای تحتانی آن به فونداسیون یا اسکلت دیگری منتقل می‌کند.

پمپ حوضچه فاضلاب یا آب باران

پمپ مخصوص انتقال فاضلاب یا آب باران به تراز بالاتر این پمپ که با موتور برقی کار می‌کند از سطح فاضلاب یا آب باران داخل حوضچه فرمان می‌گیرد و قطع و وصل می‌شود.

ترنج

کانالی که در زمین برای لوله گذاری حفر شود.

تکیه‌گاه

وسیله‌ای دائمی که بست لوله را به اجزای ساختمان متصل می‌کند و در حالت یا موقعیت معینی نگه می‌دارد.

تکیه‌گاه لغزنده

نگه دارنده لوله روی تکیه‌گاه که اجازه می‌دهد لوله در سطح افقی حرکات لغزشی داشته باشد.

جریان ثقلی

جریان فاضلاب یا آب باران در داخل شبکه لوله‌کشی وقتی ثقلی است که بر اثر اختلاف ارتفاع و شیب لوله‌ها و بدون استفاده از پمپ برقرار شود.

چاه جذبی

چاهی است که در زمین کنده می‌شود شامل یک میله به عمق کافی تا رسیدن به خاک با ضریب جذب مناسب و یک یا چند انباره با توجه به ضریب جذب زمین در محل انباره، حجم یا سطح مورد نیاز انباره محاسبه می‌شود.

حلقه انبساط

روش‌هایی در لوله‌کشی برای خنثی سازی حرکت لوله ناشی از تغییر دما یا عوامل دیگر که با ایجاد خم‌ها یا منحنی‌هایی در طول لوله اجرا می‌شود.

حوضچه فاضلاب

مخزن یا چاهکی است که زیر سطح تراز نرمال فاضلاب یا آب باران داخل ساختمان نصب می‌شود و فاضلاب یا آب باران ساختمان به طور ثقلی در آن می‌ریزد خروج فاضلاب از این حوضچه به تراز بالاتر باید به طریق مکانیکی صورت گیرد.

حیاط خصوصی

قطعه زمین محدود باقی مانده از کل زمینی که در آن ساختمان بنا شده و طبق قوانین شهرداری احداث بنا در آن مجاز نیست و فقط به عنوان حیاط خصوصی محسوب می‌شود. محوطه مجموعه‌های بزرگ و شهرک‌ها که برای آنها شبکه‌های آب فاضلاب آتش‌نشانی گاز و خیابان‌های تردد خودرو پیش‌بینی می‌شود حیاط خصوصی محسوب نمی‌شود در باغ‌ها و باغچه‌ها حیاط خصوصی شامل بخش محدودی از زمین است که در اطراف بنای مسکونی به عنوان حیاط قرار دارد و بقیه زمین‌ها حیاط خصوصی محسوب نمی‌شود.

خلاً

فشار کمتر از فشار اتمسفر در داخل شبکه لوله‌کشی آب یا فاضلاب.

خلاً شكن

یک نوع مانع برگشت جریان که روی دهانه خروجی آب از لوله نصب می‌شود تا اگر فشار آب داخل شبکه لوله‌کشی از فشار اتمسفر کمتر شود بلافاصله این وسیله راه ارتباطی بین شبکه لوله‌کشی و مسیر خروجی آب را مسدود نموده و با وارد نمودن هوا به مسیر خروجی فشار داخلی آن را به فشار اتمسفر برساند تا با تخلیه ثقلی آب باقی مانده در مسیر خروجی از برگشت جریان جلوگیری شود.

در دسترس

لوازم بهداشتی دستگاه‌های مصرف کننده آب و اجزای لوله‌کشی وقتی در دسترس اند که دسترسی مستقیم باشد و نیازی به باز کردن برداشتن یا جابه جا کردن مانعی نباشد.

دریافت کننده آب محوطه

کننده آب باران یا آب‌های سطحی محوطه به صورت کفشوی شبکه، حوضچه یا هر شکل دیگر که برای جمع‌آوری و هدایت آب‌های سطوح باز محوطه طراحی شده باشد.

دریافت کننده فاضلاب

هر وسیله دریافت کننده فاضلاب مانند کفشوی حوضچه فاضلاب شبکه روی کف و غیر.

دریچه بازدید

دریچه قابل دسترسی روی لوله قائم یا افقی فاضلاب یا آب باران که برای تمیز کردن و خارج کردن هر گونه مانع جریان داخل لوله و رفع گرفتگی آن مورد استفاده قرار می‌گیرد.

دفع فاضلاب به طور خصوصی

دفع فاضلاب در سپتیک تانک در دستگاه تصفیه فاضلاب خصوصی یا در هر سیستم دیگری که از شبکه دفع فاضلاب شهری به کلی جدا باشد.

دو خم

ترکیبی از چند زانو یا خم مورد تأیید در مسیر لوله‌کشی فاضلاب که امتداد لوله قائم فاضلاب را دو دفعه تغییر داده و سپس لوله مجدداً به حالت قائم قرار گیرد لوله قائم فاضلاب پس از دو خم، تغییر جا می‌دهد.

سطح تراز بحرانی

خط تراز یا علامتی است روی یک مانع برگشت جریان یا خلا شکن برای اندازه‌گیری ارتفاع نصب آن وسیله از تراز سرریز لوازم بهداشتی یا هر مصرف کننده دیگر آب اگر مانع برگشت جریان یا خلاشکن پایین‌تر از ارتفاع مقرر نصب شود ممکن است برگشت جریان اتفاق بیفتد. در صورتی که سازنده این تراز را مشخص نکرده باشد باید زیر مانع برگشت جریان یا خلا شکن را سطح تراز بحرانی آن گرفت.

سطح مؤثر دهانه

کوچکترین سطح مقطع عبور آب از شیر یا لوله.

سیفون

وسیله‌ای که با نگهداری مقداری آب در خود در مسیر عبور فاضلاب مانع از انتشار هوای آلوده و گازهای داخل شبکه لوله‌کشی فاضلاب در فضای ساختمان می‌شود و در عین حال هیچ اثری بر جریان عادی فاضلاب ندارد.

سیفون ساختمان

وسیله‌ای که روی لوله اصلی فاضلاب یا آب باران خروجی از ساختمان نصب شود و مانع از جریان هوا بین شبکه لوله‌کشی فاضلاب یا آب باران ساختمان و لوله خروجی از ساختمان تا محل دفع گردد.

شاخه افقی

لوله افقی فاضلاب در طبقات ساختمان که فاضلاب لوازم بهداشتی به آن می‌ریزد.

شاخه افقی هواکش

یک لوله افقی هواکش که هواکش یک یا چند عدد از لوازم بهداشتی به آن متصل می‌شود. این لوله افقی به یک لوله قائم هواکش یا به ادامه لوله قائم فاضلاب متصل می‌شود.

شبکه لوله‌کشی آب باران

شبکه لوله‌کشی داخل ساختمان که برای جمع آوری آب باران و دیگر آب‌های سطحی و هدایت آن به خارج از ساختمان طرح و نصب می‌شود.

شبکه هواکش

شبکه‌ای از لوله‌کشی به منظور برقراری ارتباط جریان هوای آزاد با شبکه لوله‌کشی فاضلاب و حفاظت آب هوابند سیفون در برابر فشار معکوس یا مکش سیفونی.

شیر اطمینان دما

شیری که برای باز شدن در دمای معینی طراحی شده است. این شیر در دمای تنظیم شده به طور خودکار باز می‌شود و آب را خارج می‌نماید.

شیر اطمینان فشار

شیری که برای بازشدن در فشار معینی طراحی شده است. این شیر در حالت عادی توسط فنر یا وسیله‌ای دیگر بسته است و در فشار تنظیم شده به طور خودکار باز می‌شود و آب را خارج می‌کند.

شیر اطمینان فشار - دما

شیری ترکیبی که می‌تواند از دما یا فشار آب داخل لوله یا مخزن فرمان بگیرد و در فشار یا دمای تنظیم شده به طور خودکار باز شود و آب را خارج کند.

شیر برداشت آب

شیر انتهای لوله آب که باز کردن آن باعث خروج آب از لوله می‌شود و در صورت بستن آن آب در لوله باقی می‌ماند.

شیر تنظیم فشار

نوعی شیر فشار شکن که فشار خروجی آب را به کمک حسگر یا لوازم دیگر در هر شرایطی ثابت نگه می‌دارد.

شیر شناور

شیر ورودی آب به مخزن که به وسیله یک گوی شناور از تراز سطح آب داخل مخزن فرمان می‌گیرد و باز یا بسته می‌شود.

شیر شناور ضد سیفون

شیر شناوری که یک وسیله ضد سیفون به فرم یک فاصله هوایی یا یک خلاشکن دارد و پس از یک شیر قطع و وصل نصب می‌شود و از برگشت جریان جلوگیری می‌کند.

شیر کاهش فشار

نوعی شیر فشار شکن که فشار خروجی آب را هنگام برقراری جریان کاهش می‌دهد.

شیر یک طرفه دوتایی

شامل دو عدد شیر یک طرفه فنردار با دریچه آببند که پشت سر هم روی لوله نصب می‌شوند و بین این دو شیر یک انشعاب مخصوص آزمایش با شیر قطع و وصل قرار می‌گیرد. دو طرف این مجموعه باید شیرهای قطع و وصل روی لوله نصب شود.

شیر یک طرفه مورد تأیید

شیر یک طرفه فنردار با دریچه آب‌بند که در حالت بسته هیچ جریان معکوس یا نشت نتواند در آن ایجاد شود.

ضد سیفون

هر شیر یا وسیله مکانیکی دیگری که عمل مکش سیفونی را حذف کند و از بین ببرد.

ضد ضربه قوچ

وسیله‌ای که امواج فشار ضربه قوچ را که بر اثر توقف ناگهانی جریان آب در لوله ایجاد می‌شود، جذب می‌کند.

علم تخلیه فاضلاب

یک لوله قائم فاضلاب که میتواند برای تخلیه غیرمستقیم فاضلاب خروجی از ماشین رخت‌شویی یا ماشین ظرفشویی به کار رود و فاضلاب ماشین از طریق شیلنگ به آن ریخته شود.

فاصله هوایی

(۱) در لوله‌کشی توزیع آب هر فاصله قائم در فضای آزاد و بدون مانع بین لبه پایین دهانه خروجی آب از لوله یا شیر برداشت آب که به مخزن لوازم بهداشتی یا هر مصرف‌کننده دیگری آب می‌رساند تا لبه سرریز دستگاه دریافت کننده آب فاصله هوایی نامیده می‌شود.

(۲) در لوله‌کشی فاضلاب هر فاصله قائم در فضای آزاد و بدون مانع بین دهانه خروجی فاضلاب تا لبه سرریز وسیله‌ای که این فاضلاب در آن میریزد فاصله هوایی نامیده می‌شود.

فاضلاب

هر نوع فاضلاب خروجی از لوازم بهداشتی و دیگر دستگاه‌های مصرف کننده آب فاضلاب ممکن است مواد گیاهی حیوانی یا شیمیائی به صورت معلق یا محلول داشته باشد.

فاضلاب بهداشتی

فاضلاب خروجی از لوازم بهداشتی و دیگر مصرف کننده‌های آب بدون آب باران آب‌های سطحی یا آب‌های زیرزمینی.

فشار بدون جریان

فشار آب لوله قبل از شیر برداشت آب و نزدیک به آن در حالتی که شیر کاملاً بسته باشد.

فشار جریان

فشار آب لوله، قبل از شیر برداشت آب و نزدیک به آن در حالتی که شیر کاملاً باز باشد.

فشار معکوس

(۱) در لوله‌کشی توزیع آب مواردی که بر اثر وجود پمپ مخزن مرتفع دیگ آب گرم یا بخار و مانند آنها فشاری بیش از فشار شبکه لوله‌کشی توزیع آب آشامیدنی ایجاد شود و احتمال برگشت جریان و نفوذ آب از یک شبکه لوله‌کشی آب غیر بهداشتی به داخل شبکه لوله‌کشی توزیع آب آشامیدنی پیش آید.

(۲) در لوله‌کشی فاضلاب فشاری که بر اثر کاهش سرعت جریان فاضلاب یا علت‌های دیگر در جهت عکس جریان فاضلاب در داخل لوله بعد از سیفون نزدیکترین لوازم بهداشتی ممکن است بر آب هوابند سیفون وارد شود.

فلاش تانک

وسیله‌ای است شامل یک مخزن و شیر شناور ورود آب که هر بار با فرمان دستی مقدار پیش‌بینی شده‌ای آب به منظور شستشو وارد لوازم بهداشتی کند.

فلاش والو

شیری که هر بار با فرمان دستی مقدار پیش‌بینی شده‌ای آب به منظور شستشو وارد لوازم بهداشتی کند و با فشار آب یا مکانیسم دیگری به طور خودکار و به تدریج بسته شود.

فیتینگ

اجزایی از لوله‌کشی که برای تغییر امتداد گرفتن انشعاب یا تغییر قطر لوله به کار می‌رود مانند زانو سه راه تبدیل و غیره.

قابل دسترسی

لوازم بهداشتی دستگاه‌های آب و اجزای لوله‌کشی وقتی قابل دسترسی‌اند که برای دسترسی به آنها باز کردن یک دریچه یا جابجایی صفحه حایل یا مانع کافی باشد.

کف‌شوی آب باران

دریافت کننده آب باران که روی بام نصب می‌شود و آب باران بام را به لوله‌کشی آب باران هدایت می‌کند.

کلکتور

قطعه‌ای از لوله که محل تجمیع و تقسیم انشعاب‌ها است.

گیره اتصال به تیر آهن

وسیله‌ای است که به قسمت زیرین تیرآهن سقف متصل می‌شود و به منظور خودداری از سوراخ‌کاری و جوش‌کاری تیرآهن برای اتصال آویز به سقف به کار می‌رود.

گیره لوله قائم

وسیله‌ای است برای نگاه داشتن لوله قائم در موقعیت معین.

گروه بهداشتی

سرویس بهداشتی که در آن دست کم یک دستشویی یک توالت و یک دوش نصب شده باشد. گروه بهداشتی ممکن است تعداد بیشتری از لوازم بهداشتی را شامل شود.

لایی

غلاف محافظی که بین سطح خارجی لوله یا عایق آن و سطح داخلی بست گیره‌ای به منظور حفاظت لوله یا عایق در برابر خوردگی الکترولیز محدود کردن مقدار انتقال گرما و یا توزیع بارهای وارده، نصب می‌شود.

لبه سرریز

لبه سرریز در لوازم بهداشتی و هر دریافت کننده آب تراز افقی سطحی از آن دستگاه است که وقتی آب از شیر یا لوله در آن بریزد نمی‌تواند از آن بالاتر رود و از لبه آن سرریز می‌کند.

لوازم بهداشتی

لوازمی که در ساختمان یا ملک به طور دائمی یا موقت نصب می‌شوند و آب را از لوله‌کشی توزیع آب ساختمان دریافت می‌کنند. فاضلاب خروجی از این لوازم مستقیم یا غیرمستقیم به لوله‌کشی فاضلاب بهداشتی ساختمان می‌ریزد ظروف مخازن و دستگاه‌هایی که در تأسیسات گرمایی تعویض هوا و تهویه مطبوع به کار میروند و یا به منظور تولید در ساختمان‌های تجاری و صنعتی نصب میشوند لوازم بهداشتی محسوب نمی‌شوند.

لوازم بهداشتی خصوصی

لوازم بهداشتی در خانه‌ها آپارتمان‌ها حمام یا توالت اتاق خصوصی هتل و متل و در جاهای مشابه که به منظور استفاده یک یا چند شخص معین و یا یک خانواده نصب می‌شوند.

لوازم بهداشتی عمومی

لوازم بهداشتی در توالت‌های عمومی مدارس ورزشگاه‌ها هتل‌ها ایستگاه‌های راه آهن فرودگاه‌ها ساختمان‌های اداری رستوران‌ها ساختمان‌های عمومی گردشگاه‌های عمومی و در جاهای مشابه که استفاده از آنها برای عموم آزاد است.

لوله اصلی افقی (فاضلاب)

لوله اصلی افقی که در پایین‌ترین قسمت شبکه لوله‌کشی فاضلاب قرار دارد و فاضلاب ساختمان را که از لوله‌های قائم یا لوازم بهداشتی پایین‌ترین طبقه در آن می‌ریزد به خارج از ساختمان هدایت می‌کند.

لوله تک لایه

لوله‌ای پلاستیکی که جدار آن تک لایه باشد.

لوله چند لایه

لوله پلاستیکی که جداره آن چند لایه باشد در لوله‌های چند لایه معمولاً یکی از لایه‌ها فلزی (عمدتاً آلومینیومی) می‌باشد.

لوله افقی

هر لوله یا فیتینگ که نسبت به تراز افق زاویه‌ای کمتر از ۴۵ درجه داشته باشد.

لوله خروجی فاضلاب

لوله‌ای که فاضلاب خروجی از لوازم بهداشتی یا دیگر مصرف کننده‌های آب را انتقال می‌دهد.

لوله خروجی از ساختمان

لوله خروجی از ساختمان یا ملک که فاضلاب لوله اصلی افقی ساختمان را به سمت شبکه فاضلاب شهری دستگاه تصفیه فاضلاب خصوصی یا هر سیستم دفع هدایت می‌کند.

لوله فاضلاب

لوله‌ای که فاضلاب خروجی از توالت و یورینال و سایر لوازم بهداشتی را انتقال دهد.

لوله فاضلاب بهداشتی

لوله‌ای که هر گونه فاضلاب ساختمان غیر از آب باران یا آب‌های سطحی را انتقال دهد.

لولۀ قائم

هر لوله یا فیتینگ که نسبت به تراز افق زاویه ۴۵ درجه یا بیشتر داشته باشد.

لوله قائم آب باران در داخل ساختمان

لوله قائم آب باران که در داخل ساختمان نصب می‌شود و آب باران را به پایین هدایت می‌کند.

لوله قائم آب باران روی دیوار خارجی

لوله قائم آب باران که روی دیوار خارجی ساختمان نصب می‌شود و آب باران بام را به پایین هدایت می‌کند.

لوله قائم فاضلاب

لوله قائمی که فاضلاب را از شاخه‌های طبقات می‌گیرد و در پایین‌ترین طبقه به لوله اصلی افقی فاضلاب منتقل می‌کند.

لوله قائم هواکش فاضلاب

لوله قائم که لوله‌های انشعاب هواکش در آن تجمیع می‌شود و انتهای آن به هوای آزاد ختم می‌شود. لوله قائم هواکش فاضلاب فقط به منظور هواکش فاضلاب به کار می‌رود.

مانع برگشت جریان

هر وسیله یا شیری که از برگشت جریان به شبکه لوله‌کشی آب آشامیدنی جلوگیری کند.

مانع برگشت جریان از نوع شیر اطمینان اختلاف فشار بین دو شیر یک طرفه

این وسیله شامل دو عدد شیر یک طرفه مورد تأیید است که در فاصله بین آنها یک شیر اطمینان اختلاف فشار نصب شده است دو طرف این وسیله شیر قطع و وصل و بین دو شیر یک طرفه شیرهای برداشت برای آزمایش نصب می‌شود وقتی فشار بین دو شیر یک طرفه بیشتر از فشار آب بالا دست (ورود آب) باشد شیر اطمینان باز می‌کند و مقداری آب خارج می‌شود و فشار کاهش می‌یابد و مانع برگشت جریان آب به شبکه لوله‌کشی توزیع آب آشامیدنی می‌شود.

مکش سیفونی

(۱) در لوله‌کشی توزیع آب برگشت جریان از آبی که معمولاً آلوده تلقی می‌شود به شبکه لوله‌کشی آب آشامیدنی بر اثر کاهش فشار این شبکه به کمتر از فشار هوای آزاد ورود آب آلوده ممکن است از لوازم بهداشتی استخر مخازن آب و موارد مشابهی باشد که از شبکه لوله‌کشی آب آشامیدنی تغذیه می‌شوند.

(۲) در لوله‌کشی فاضلاب ایجاد خلاء نسبی بر اثر حرکت جریان فاضلاب یا هر علت دیگر که ممکن است بر آب هوابند سیفون نزدیکترین لوازم بهداشتی اثر بگذارد و آب داخل سیفون را خالی کند.

مورد تأیید

مورد تأیید ناظر ساختمان

مهار

وسیله‌ای است برای ثابت نگه داشتن لوله در یک نقطه هم از نظر موقعیت و هم از نظر جهت در شرایط دمای معین و بارهای وارده.

واحد تخلیه فاضلاب لوازم بهداشتی (D.F.U)

در لوله‌کشی فاضلاب داخل ساختمان D.F.U واحدی است برای اندازه گیری مقدار جریان فاضلاب لوازم بهداشتی مختلف در هر یک از لوازم بهداشتی مقدار D.F.U تابع حجم فاضلاب آن طول مدت زمان یکبار تخلیه آب آن و فاصله زمانی متوسط بین دو بار ریزش پیاپی آب در آن است.

واحد مصرف آب لوازم بهداشتی (S.F.U)

در لوله‌کشی توزیع آب مصرفی ساختمان S.F.U واحدی است برای اندازه‌گیری و محاسبه مقدار مصرف آب در لوازم بهداشتی مختلف در هر یک از لوازم بهداشتی مقدار S.F.U تابع حجم آب مصرفی طول مدت زمان یکبار مصرف باز ماندن شیر و فاصله زمانی متوسط بین دو بار بازشدن پیاپی شیر است.

هادی لوله

وسیله‌ای است که حرکت لوله را فقط در امتداد معینی امکان‌پذیر می‌سازد.

هوابند سیفون

فاصله قائم بین کف نقطه ریزش آب از سیفون به داخل شاخه افقی لوله فاضلاب و سقف لوله سیفون در پایین‌ترین قسمت آن طبق شکل زیر:

هواکش تر

لوله هواکشی که برای انتقال فاضلاب هم مورد استفاده قرار گیرد.

هواکش جداگانه

لوله‌ای که هواکش سیفون یکی از لوازم بهداشتی است. این لوله در تراز بالاتر از سطح سرریز آن دستگاه به شبکه لوله‌کشی هواکش متصل می‌شود یا جداگانه تا خارج از ساختمان ادامه می‌یابد.

هواکش حلقوی

یک شاخه افقی هواکش که به امتداد لوله قائم فاضلاب متصل می‌شود.

هواکش حوضچه فاضلاب

لوله هواکشی که از حوضچه یا چاهک فاضلاب یا لوازم بهداشتی مشابه جداگانه به خارج از ساختمان تا هوای آزاد ادامه یابد.

هواکش خشک

هر لوله هواکشی که در شرایط کار عادی شبکه لوله‌کشی فاضلاب ساختمان احتمال ورود فاضلاب به آن وجود ندارد.

هواکش قائم

هر لوله هواکش قائم که به منظور جریان هوا از هر قسمت شبکه لوله‌کشی فاضلاب به خارج یا از خارج به آن طرح و نصب شود.

هواکش کمکی

هواکشی که اجازه می‌دهد جریان هوای بیشتری بین لوله‌کشی فاضلاب و لوله‌کشی هواکش برقرار شود.

هواکش کمکی اصلی

یک لوله که از لوله قائم فاضلاب به لوله هواکش، قائم به منظور جلوگیری از تغییرات فشار در لوله قائم فاضلاب متصل می‌شود شیب این لوله به سمت لوله قائم فاضلاب است.

هواکش لوله قائم فاضلاب

ادامه لوله فاضلاب به سمت بام پس از بالاترین اتصال شاخه افقی فاضلاب این قسمت از لوله قائم فقط به عنوان هواکش کار می‌کند.

هواکش مداری

یک شاخه هواکش است که برای دو تا حداکثر هشت سیفون لوازم بهداشتی نصب می‌شود. این شاخه از خروجی سیفون بالادست‌ترین لوازم بهداشتی آغاز و به لوله قائم هواکش متصل می‌شود.

هواکش مشترک

هواکشی که برای دو عدد از لوازم بهداشتی به طور مشترک به کار رود که معمولاً مجاور هم یا پشت به پشت هم و در یک طبقه ساختمان قرار دارند.